Quyết định có con (Nên hay không? Có đúng thời điểm? Liệu đã sẵn sàng?…)

Khi viết những dòng này, tôi đang mang thai em bé đầu lòng ở tháng thứ 5.

Có con là một quyết định lớn, không phải chỉ cho chính bản thân mình và gia đình, mà còn cho em bé – một sinh linh nhỏ bé được dẫn đến một thế giới thú vị, đa màu sắc nhưng cũng đầy phức tạp, lo toan. Mặc dù các em bé có thể đến một cách bất ngờ, nhưng rất nhiều em bé lại được sinh ra với kế hoạch tính toán kỹ lưỡng của các cặp bố mẹ. Cuộc sống càng phát triển, càng có nhiều kiến thức, nhiều lựa chọn thì việc có con lại càng được đặt lên bàn cân nhiều hơn. Đã qua rồi cái thời: “Cứ đẻ đi rồi tính. Trời sinh voi, trời sinh cỏ!”, ngày nay, có thật nhiều điều đáng để cân nhắc trước khi có con: Nên hay không nên? Bao giờ là thời điểm thích hợp nhất? Liệu mình đã sẵn sàng?…

Vì em bé tôi đang mang là kết quả của không chỉ tình yêu mà còn từ nhiều suy nghĩ và dự định trong một thời gian khá dài của hai vợ chồng, tôi muốn mượn bài viết này để nói lên quan điểm của mình về việc có con và trải nghiệm của bản thân khi đưa ra quyết định. Hy vọng bài viết sẽ tiếp thêm sức mạnh cho những ai còn đang băn khoăn về dự định có em bé và củng cố thêm niềm tin cho những ai đã đưa ra được quyết định cho riêng mình.

Nên hay không nên có con?

Trước hết, chúng ta cần phải nhìn nhận rằng có được cơ hội lựa chọn vốn đã là một đặc quyền. Rất nhiều người phụ nữ vì thể chất, tuổi tác, hoàn cảnh… không có cơ hội để đưa ra lựa chọn này; họ có thể không có khả năng sinh con, không có điều kiện lập gia đình hay có người bạn đời thực sự, không có nguồn lực để nhận con nuôi… Có vô vàn những lý do riêng tư, sâu kín, nhạy cảm liên quan đến việc sinh nở mà người phụ nữ cần được tôn trọng, thay vì thường xuyên bị đâm sâu hơn với những câu hỏi bâng quơ: “Thế đã có gì chưa?” 

Tiếp nữa, với những người có may mắn được đặc quyền lựa chọn, chắc chắn sẽ có người nói “không” đối với việc có con — tại sao? bởi vì họ có quyền! Mặc dù xã hội ngàn vạch sẵn con đường cho người phụ nữ: trưởng thành –> lấy chồng –> đẻ con đi chăng nữa, sẽ luôn có những người chọn không đi theo con đường này. Có những người không cảm thấy mình phù hợp để làm mẹ/làm cha, cảm thấy cuộc sống của mình tốt hơn khi không có con cái, và hoàn toàn không có hứng thú trong việc sinh hoặc nuôi con. Tất nhiên, vì họ là những thành phần thiểu số nên số đông sẽ tiếp tục đưa ra sức ép buộc họ phải đi vào con đường chung, nào là: “Không có con về già sẽ phải sẽ hối tiếc”, “Không đẻ được con thì không giữ được chồng”, “Phụ nữ là phải có con”, “Cơ thể sinh học sẽ buộc mình phải sinh con”… Nhưng sự thật là có rất nhiều người, cả phụ nữ và đàn ông, không có con nhưng vẫn sống rất hạnh phúc vì họ chấp nhận được hệ quả quyết định của mình và đặt những ưu tiên khác lên hàng đầu. Bởi vậy, dù quyết định là “có” hay “không” cũng đều nên được tôn trọng. 

Như vậy, câu chuyện “nên hay không nên có con” hoàn toàn là lựa chọn cá nhân mỗi người, đặc biệt là người phụ nữ. Không ai có thể (và cũng không nên) quyết định hộ xem bạn có nên sinh con hay sinh thêm con không cả. Nhưng bạn có thể tự đưa ra quyết định cho mình bằng việc cân nhắc những điều tương tự như sau:

• Mình có khả năng có con hay không? (Hãy nhớ rằng có được lựa chọn vốn đã là một đặc quyền. Có rất nhiều người phụ nữ, rất nhiều cặp vợ chồng trên thế giới khát khao có được một đứa con nhưng không thể. Bởi vậy, dù quyết định của bạn là như thế nào, hãy biết ơn nếu mình còn có khả năng sinh đẻ hoặc nhận nuôi một em bé)
• Quyết định có con có xuất phát từ chính bản thân mình hay không? (Sống trong một xã hội còn nhiều định kiến, ta không thể tránh khỏi việc bị ảnh hưởng từ sức ép và ý kiến bên ngoài. Nhưng điều quan trọng là bản thân mình cần tìm cách tách ra và phân tích đâu là cảm nhận và suy nghĩ riêng của mình, đâu là tác động của người khác. Bạn có thực sự muốn có con hay không?)
• Con ra đời bao nhiều phần là lợi ích cho mình, bao nhiêu phần là lợi ích cho con? (Khi đưa ra quyết định có con, đôi khi vì con cái mới chỉ là ý tưởng hoặc là một bào thai, ta ít khi nghĩ về lợi ích của con khi ra đời. Đó là lý do vì sao nhiều người muốn sinh con vì những mục đích rất cụ thể cho mình như: có đứa chăm sóc tuổi già, tạo niềm vui cho bản thân và gia đình, củng cố địa vị của mình trong tình cảm của chồng và gia đình nhà chồng, hàn gắn rạn nứt hôn nhân, “trói” tình yêu… Nhưng thật tội cho một đứa trẻ sinh ra đã mang nhiều “trọng trách” như vậy mà không được cân nhắc lợi ích khi ra đời của nó là gì. Hãy nhớ rằng bạn đang đưa ra quyết định thay cho một đứa trẻ vô tội, hồn nhiên, trong sáng để đến với cuộc đời phức tạp, rối ren; lợi ích sống của con liệu có lớn hơn những nguy cơ con sắp đối mặt trong đời hay không?)
• Mình có khả năng nuôi con tốt hay không? (Khả năng tài chính, thể chất, và tinh thần để nuôi con luôn là điều khiến mọi người băn khoăn nhất. Nhưng sự thật là việc nuôi con thế nào là “tốt” là một khái niệm vô cùng chủ quan. Bạn có thể cần đến hàng chục triệu đồng một tháng hay hai, ba người giúp đỡ để trông con cũng chưa đủ, nhưng có những người khác chỉ cần một triệu đồng một tháng và cáng đáng một mình cũng nuôi được con lớn, khỏe mạnh, vui tươi. Bởi vậy, hãy thực tế với hoàn cảnh của mình nhưng cũng nên có niềm tin là mình sẽ làm được bằng tình yêu và nỗ lực hy sinh dành cho con).

Khi nào là thời điểm thích hợp nhất ?

Phải thú thực rằng, tôi là một người bị ám ảnh bởi thời điểm. Tôi từng nghĩ rằng mình sẽ chỉ sinh con khi hoàn toàn sẵn sàng và trong thời điểm hoàn hảo nhất. Nhưng rồi thực tế dạy cho tôi rằng, chỉ có thời điểm tương-đối-tốt và thời điểm tương-đối-xấu mà thôi, không bao giờ có thời-điểm-hoàn-hảo; hoặc nếu có, nó cũng qua đi trước khi ta nhận ra sự hoàn hảo của nó. Bởi vậy, lời khuyên ngày nay của tôi là: thay vì chờ đợi cho một thời điểm thích hợp nhất đến với mình, hãy tính toán thời điểm trong khuôn khổ và chớp lấy cơ hội ngay khi bạn cảm thấy “tạm ổn” mà thôi.

Những thời điểm tương đối xấu mà phần lớn mọi người thường tránh để có con là: (1) Khi mẹ hoặc cha của đứa trẻ chưa thực sự hiểu rõ đối tượng yêu/kết hôn của mình và chưa đủ tin tưởng để kết hợp tạo ra một đứa bé hạnh phúc; (2) Khi biết đứa trẻ ra đời sẽ không được chào đón, yêu thương, và có thể phải sống trong hoàn cảnh ngột ngạt, thiếu thốn, thậm chí bạo hành; (3) Khi hoàn cảnh kinh tế, thể chất, và tinh thần quá kiệt quệ để mang thai và nuôi dưỡng một đứa trẻ khỏe mạnh… 

Thời điểm tương đối tốt để có con thường là khi bạn cảm thấy tạm hài lòng với cuộc sống của mình, tin tưởng đối tượng mình muốn cùng sinh con, và cảm thấy hy vọng khi nghĩ về tương lai với đứa con phía trước (mặc dù biết – và chấp nhận – rằng sẽ có nhiều chông gai và gian nan đang chờ đón). 

Tuy nhiên, vì tất cả chỉ có tính tương đối, việc nên có hay không có một đứa trẻ còn tùy vào nhận định của từng người. Ví dụ, ở Việt Nam, rất nhiều người cho rằng mới cưới là thời điểm tốt nhất để có một đứa bé, các cặp đôi thường xuyên nghe lời giục giã để có con ngay những tháng đầu kết hôn. Nhưng thực ra, chỉ người trong cuộc mới có thể hiểu được bạn đời của mình và hoàn cảnh sống của cả hai. Có nhiều cặp đôi cần phải có thời gian ít thì vài tháng, nhiều thì vài năm sống với nhau mới có thể tin tưởng nhau hoàn toàn và thoải mái tâm lý để sinh con được. Cũng có những trường hợp đối với nhiều người là thời điểm rất xấu nhưng khi đứa con đến bất ngờ lại mở ra những con đường mới, làm cuộc sống của người mẹ/người cha được tốt hơn, biến thời điểm xấu thành tốt. Bởi vậy, thời điềm có thể là xấu với người này, lại là tốt với người khác, hoặc ngược lại – đừng nên áp đặt cho bản thân và cho nhau chuẩn mực nào về thời điểm!

Làm sao biết được mình đã sẵn sàng?

Đây là một câu hỏi mà rất nhiều người, đặc biệt là phụ nữ, thường xuyên trăn trở: Liệu mình đã sẵn sàng để làm mẹ? Liệu bạn đời của mình đã sẵn sàng để làm cha? Nhưng thực sự, thế nào mới là “sẵn sàng”?

Là một người nghiên cứu về giáo dục và từng tiếp xúc với rất nhiều phụ huynh có con ở nhiều độ tuổi, hoàn cảnh khác nhau, tôi nhận ra rằng làm cha mẹ dù một tháng, một năm, hay mười năm, hai chục năm đi chăng nữa, chúng ta đều phải học hàng ngày. Nếu không học hàng ngày, ta sẽ không khỏi bị tụt hậu, mắc sai lầm, làm những việc bản thân nghĩ là tốt cho con nhưng thực ra lại phản tác dụng. Con cái mỗi tuổi mỗi khác, mỗi đứa mỗi khác, mỗi thời kỳ mỗi khác — không phải cứ áp dụng một phương pháp từ lớn tới bé, con nọ sang con kia, truyền từ thời này sang thời khác là đã thành công. Bởi vậy, có thể nói rằng, mặc tuổi tác, kinh nghiệm, và hoàn cảnh, không có cặp cha mẹ nào là hoàn toàn sẵn sàng cả. Chúng ta chỉ có thể nuôi con bằng tình yêu vô điều kiện và trưởng thành dần cùng với sự lớn lên của con. Con học, bố mẹ cũng học.

Tuy nhiên, cũng không phải ai, ở thời điểm nào cũng sẵn sàng để làm cha mẹ tốt. Nếu bạn còn quá trẻ, thiếu quá nhiều kinh nghiệm và kỹ năng sống, cuộc sống hàng ngày còn phải dựa vào người khác thì rất khó để có thể lo thêm cho một đứa trẻ non nớt. Nếu bạn còn chưa chín chắn trong suy nghĩ, sống còn ít trách nhiệm, chưa sẵn sàng để chia sẻ cuộc sống, tình cảm cá nhân cho một ai khác thì cũng khó cảm thấy hạnh phúc khi có một đứa con. Tuy nhiên, nếu bạn thực sự muốn có một đứa con hay đã có một đứa con ngoài dự tính thì hãy dùng đứa trẻ làm mục tiêu và động lực để hoàn thiện bản thân hơn, biến mình trở nên sẵn sàng hơn, vững tin hơn để cho ra đời và chăm sóc con thật tốt. Có rất nhiều người đã buộc phải lớn lên nhiều khi có con vì họ nhận ra giờ đã có một cuộc đời khác phụ thuộc vào cuộc đời mình, và mình cần có trách nhiệm hơn để sống không chỉ cho chính bản thân mình nữa.

=====

Quyết định của tôi

Để bạn đọc theo dõi từ đầu đến cuối một bài viết dài với đủ các triết lý và quan điểm của tôi về việc có con hay không có con, có lẽ sẽ là không công bằng nếu tôi không chia sẻ trải nghiệm thực tế của bản thân mình. Bởi vậy, dưới đây là câu chuyện rất cá nhân về quyết định của tôi:

Tôi và chồng tôi kết hôn được ba năm. Ngay từ đầu, cả hai đã có ý định sinh con vài năm sau khi kết hôn, nhưng thời điểm cụ thể thì chưa dám chắc. Chúng tôi thường xuyên bàn về kế hoạch có em bé và thảo luận nhiều về thời điểm. Ban đầu, dự định của chúng tôi là đợi cho đến khi cuộc sống hoàn toàn ổn định, có nghĩa là khi tôi đã tốt nghiệp Tiến sĩ, hai vợ chồng chuyển đến một nơi nào đó cố định, tôi có công việc mình mong muốn, chồng tôi mở công việc kinh doanh mới … — khi đó, em bé ra đời sẽ không làm ảnh hưởng quá nhiều đến sự nghiệp của bố mẹ mà lại được yên ổn về kinh tế, nơi ở, chỗ học tập lâu dài. Bởi vậy, trong ba năm qua, chúng tôi cùng phấn đấu hết mình để chuẩn bị cho thời điểm tốt nhất đó đến. Điều này vô hình chung đặt rất nhiều áp lực, buộc tôi phải tốt nghiệp sớm và tìm được con đường ổn định như mong muốn ngay khi ra trường. 

Tuy nhiên, năm vừa rồi là một năm vô cùng khó khăn đối với tôi bởi có rất nhiều kế hoạch và dự định tôi vạch ra không đạt được như mong muốn. Có rất nhiều lý do cho việc này, bao gồm cả những thứ nằm trong tầm kiểm soát của tôi và cả những thứ ngoài tầm kiểm soát của tôi. Rất nhiều sự kiện đã xảy ra trong năm này, kéo theo thay đổi trong cảm xúc, suy nghĩ, và nhìn nhận của tôi về bản thân và cuộc sống. (Tôi từng ghi lại một mạch cảm xúc của mình trong bài viết: “Một chuyến phiêu lưu của tâm hồn”). Và chính vì trải qua một năm khó khăn ấy, tôi mới thấm thía câu nói: “There is no certainty in life” (Trong cuộc đời, không có gì là chắc chắn cả) – dù cho tôi có giỏi tính toán, kế hoạch đến đâu, sẽ luôn có những điều bất ngờ vượt ra khỏi tầm với, khiến cho mọi thứ tôi khéo léo sắp đặt trật ra khỏi đường ray. 

Sau năm đó, tôi nhận ra rằng nếu thực sự muốn giành quyền kiểm soát cuộc sống, muốn ngăn cuộc đời xô đẩy mình đi những nơi mà mình không muốn thì tôi (chính tôi!) phải là người đưa ra quyết định, thay vì ngồi đợi cuộc sống cho mình một cơ hội, một “dấu hiệu” nào đó bật đèn xanh cho sự bắt đầu. Bởi vậy, tôi và chồng đã ngồi xuống suy nghĩ và trao đổi xem có một điều gì mà mình thực sự rất muốn làm nhưng vì cuộc sống đẩy đưa mà chưa thể làm được hay không. Và kết quả của tất cả những lần thảo luận này luôn là: Sinh em bé! Vì thế, bỏ qua kế hoạch về một thời điểm hoàn hảo, chúng tôi quyết định có con ngay năm nay. Trong thời gian này, tôi sẽ vấn tiếp tục công việc làm nghiên cứu sinh nhưng với ít áp lực hơn (khi thời gian tốt nghiệp không cần quá gấp gáp như trước) và có thêm điều kiện làm những dự án bên ngoài mang tính sở thích (như viết blog, viết sách). Chồng tôi sẽ tiếp tục công việc bình thường trong khi chuẩn bị ý tưởng cho mô hình kinh doanh mới. Đây là những điều khác xa với kế hoạch ban đầu, nhưng cả hai chúng tôi đều cảm thấy có thể chấp nhận được rủi ro đến từ những lỗ hổng của kế hoạch, từ những gì không định trước của cuộc sống. 

Thật may mắn là một thời gian ngắn sau khi có quyết định, tôi có bầu. Những tháng đầu mang thai, bên cạnh việc làm quen với sự mệt mỏi của ốm nghén, nhạy cảm, thay đổi hoóc môn trong cơ thể, tôi còn phải đi phỏng vấn và dạy học thử nhiều nơi để tự tìm nguồn funding cho năm nghiên cứu sinh tiếp theo. Đúng trong thời gian này, chồng tôi cũng bắt đầu công việc mới. Ở thời điểm vất vả đó, chúng tôi không khỏi băn khoăn tự hỏi liệu quyết định có con của mình có thực sự đúng đắn không. Tuy nhiên, sau khi mọi việc đã qua rồi, cuộc sống bình ổn trở lại, những cơ hội mới được mở ra, chúng tôi cùng nhìn lại và tự tin rằng quyết định của mình là đúng. Nếu như chúng tôi tiếp tục chờ đợi tới thời điểm “vàng” để có em bé, khi đó cả hai đều bắt đầu sự nghiệp mới thì mặc dù điều kiện tài chính có thể tốt hơn nhưng cả hai đều sẽ mệt mỏi hơn để cân bằng công việc và gia đình. Có thể chúng tôi sẽ phải cần gia đình trợ giúp nhiều hơn, có thể phải gửi con đi trông trẻ sớm hơn để có điều kiện làm toàn thời gian khi mới có con nhỏ. (Những điều này trước đây chúng tôi cũng nghĩ tới nhưng không hiểu sao, không thực sự đặt nặng lên bàn cân. Đến bây giờ, khi đã có con rồi thì mọi chuyện mới dần sáng rõ hơn). Việc sinh con khi tôi vẫn còn đang đi học giúp giảm bớt áp lực cho cả hai vợ chồng khi thời gian chuẩn bị cho sự nghiệp tương lai được kéo dãn ra, trong khi vẫn có nguồn tài chính đủ ổn định để chăm sóc tốt cho gia đình, cộng với khoảng thời gian nhiều hơn để thay nhau ở bên con. Là nghiên cứu sinh của một trường đại học lớn, tôi cũng được hỗ trợ rất nhiều khi mang thai và con sinh ra cũng được đãi ngộ tốt từ nhà trường và cộng đồng nơi tôi đang theo học và làm việc. (Đây là một ưu thế quan trọng mà trước đây chúng tôi chưa từng nghĩ đến khi lập kế hoạch sinh con). 

Nhìn lại quá trình đưa ra quyết định có con của mình, tôi nhận ra rằng có rất nhiều việc trong cuộc sống chúng ta không thể tính toán trước hết hoàn toàn được, đôi khi ta cần thả lỏng bản thân, tin tưởng vào số phận của mình, tin rằng nếu mình nỗ lực hết sức, cuộc sống sẽ tiếp tục mở ra cho ta cơ hội mới. Khi bắt đầu lập kế hoạch tỉ mỉ và chờ đợi đến thời điểm “vàng” để sinh con, cả hai vợ chồng tôi đều bị “che mắt” bởi những yếu tố có thể là hoàn hảo trên lý thuyết nhưng lại không đúng với thực tế, hoặc ngược lại. Phải đến khi có quyết định ở thời điểm không-thực-sự-hoàn-hảo và theo đuổi nó đến cùng, chúng tôi mới nhận ra điểm tốt đẹp của sự không hoàn hảo này và những cơ hội tuyệt vời mà thời điểm hiện tại mang lại.

Tóm lại, các em bé có đến một cách bất ngờ, cũng có thể đến sau một kế hoạch tính toán kỹ lưỡng — điều này không thực sự quan trọng. Điều quan trọng là ta biết ơn cuộc sống và tạo hóa đã cho ta cơ hội được đưa một đứa bé vào đời, ta chấp nhận, tin tưởng và theo đuổi đến cùng những gì cuộc sống mở ra cho ta và đứa trẻ. Cùng với đó, ta không ngừng phấn đấu để hoàn thiện bản thân và học hỏi thêm nhằm làm cho cuộc sống của mình và con được tốt hơn. Đừng nên quá để tâm đến quy chuẩn của xã hội, đừng nên áp đặt một thời điểm tốt nhất để có con, cũng đừng nên đặt quá nhiều áp lực lên bản thân mình để làm người mẹ/người cha hoàn hảo. Hãy dũng cảm, tự tin vào bản thân, và tin vào cuộc sống — khi đó, bạn đã sẵn sàng để lật giở tiếp một chương mới trong cuộc đời! 

Be Present,

Chi Nguyễn

*Bạn thích bài viết này? Hãy cân nhắc ủng hộ cho The Present Writer để blog có thể tiếp tục hoạt động phi lợi nhuận

**Vui lòng đọc kỹ yêu cầu về Bản Quyền-Cộng Tác trước khi sao chép hoặc trích dẫn nội dung và hình ảnh của blog