Luôn bắt đầu với câu hỏi “Tại sao?”

Sau gần hai tuần trải nghiệm “viết chậm” (ngừng đăng bài mới liên tục mỗi tuần), tôi bất ngờ nhận ra một số bạn đọc The Present Writer cũng đang đồng hành với mình bằng việc “đọc chậm” hơn. Điều này thể hiện qua việc gần đây, tôi nhận được nhiều tin nhắn và email từ bạn đọc hỏi về việc thực hành các phương pháp tối giản hóa cuộc sống, làm việc hiệu quả, quản lý tài chính cá nhân, nộp hồ sơ du học, học tiếng Anh…mà tôi từng gợi ý trong những bài viết cũ. Với việc đọc blog chậm hơn, bạn đọc có nhiều câu hỏi đa chiều và sâu sắc hơn về cách áp dụng phương pháp, tư duy, và phong cách của The Present Writer vào cuộc sống hàng ngày của mình.

Những câu hỏi của mọi người thường xoanh quanh 3 vấn đề: (1) “Tại sao mình làm hệt bạn nhưng chưa hiệu quả/thành công?”, (2) “Mình đã áp dụng phương pháp bạn chia sẻ và có hiệu quả tích cực nhưng không duy trì được lâu dài”, hoặc (3) “Mình rất tâm đắc và đang thực hiện những gì bạn gợi ý nhưng không lôi kéo được người thân (chồng/vợ, bạn trai/bạn gái, bố mẹ, anh chị em…) làm cũng được” Lắng nghe nhiều hơn từ bạn đọc khiến tôi nhận ra rằng đôi khi, mọi người và ngay chính bản thân tôi khi gặp khúc mắc thì thường chỉ lao đi kiếm tìm giải pháp—tức là câu trả lời cho câu hỏi: “Làm sao?” (ví dụ, phải làm gì để đạt được mục tiêu ABC, các bước để thực hành XYZ)—rồi vội vã làm ngay lập tức. Chúng ta quên đi mất rằng, để có thể thực hiện được bất kỳ phương pháp nào hiệu quả và lâu dài, trước hết ta cần phải có câu trả lời rõ ràng, mạnh mẽ cho câu hỏi: “Tại sao?” và thường xuyên quay đi, trở lại với câu hỏi này.

Tại sao nên luôn bắt đầu với câu hỏi “Tại sao?”

Phần lớn mọi người không bắt đầu với câu hỏi “Tại sao?”, hoặc nếu có, nó cũng không thực sự mạnh mẽ, rõ ràng, và chi tiết.

Đó là lý do tại sao ta bỏ cuộc một cách dễ dàng khi gặp khó khăn.

Đó là lý do tại sao ta đọc rất nhiều tài liệu, tham khảo rất nhiều người, có rất nhiều ý tưởng thay đổi cuộc sống trong đầu nhưng luôn trì hoãn hành động hoặc có bắt đầu hành động cũng thường chỉ nửa vời, không tới nơi tới chốn.

Đó là lý do tại sao ta cảm thấy khó có thể giải thích với người thân về ý tưởng của mình, về việc mình đang làm và truyền cảm hứng để họ ủng hộ và làm theo.

Để có thể thành công, với bất kỳ phương pháp, kế hoạch, dự án, ước mơ nào, trước hết ta cần bắt đầu bằng việc trả lời cặn kẽ câu hỏi: “Tại sao?” Khi khởi đầu làm một việc gì đó, ai cũng có suy nghĩ chung chung rằng làm được điều này thì sẽ tốt, nhưng chỉ như thế thôi thì chưa đủ. Một cảm giác tốt chung chung chỉ có thể đưa ta tới điểm khởi đẩu ở giai đoạn ý tưởng (đây cũng là lúc mọi người thường đọc, tìm hiểu, hỏi han về cơ hội, phương pháp, cách làm…) nhưng để đi từ ý tưởng đến thực tế hành động và vượt lên khó khăn, rào cản để theo đuổi ý tưởng đó lại là một khoảng cách rất xa. Nếu không có một (hoặc vài) cái “Tại sao?” rõ ràng, ta sẽ không có đủ động lực để bắt tay vào hành động. Rồi sau một thời gian thực hiện kế hoạch, khó khăn đổ dồn, háo hức ban đầu nguội dần, ta sẽ bắt đầu nghi ngờ khả năng của bản thân, đặt dấu chấm hỏi vào phương pháp, nghĩ mình không thể làm được như người này người kia, và dần buông xuôi, từ bỏ mục tiêu ban đầu của mình.

Bởi vậy, trước khi bắt tay vào làm bất kỳ điều gì, hãy làm rõ với bản thân ít nhất 3-5 lý do tại sao mình muốn làm điều đó. Tôi thường khuyên mọi người viết ra giấy rồi chụp ảnh lại hoặc viết trên điện thoại để tiện lưu trữ và xem lại thường xuyên. Những lý do này có thể chỉ xoay quanh bản thân mình, cũng có thể liên quan đến người khác, có thể tập trung vào hiện tại, tương lai, nhưng cũng có thể liên hệ với quá khứ…Điều quan trọng hơn cả là lý do cần phải chi tiết, rõ ràng, mạnh mẽ, và đặc biệt thành thật với chính mình.

Như thế nào thì gọi là một “Tại sao mạnh mẽ”  (a strong why)

Hãy cùng bóc tách một số ví dụ liên quan đến câu hỏi “Tại sao?”:

Rất nhiều bạn đọc tìm đến The Present Writer vì blog truyền cảm hứng và chỉ cho bạn phương pháp tối giản hóa cuộc sống. Nhưng tại sao bạn lại muốn sống với ít hơn (live with less)? Có phải vì lối sống tối giản là trào lưu đang “hot” hiện nay? Có phải vì bạn hâm mộ những người có phong cách thanh lịch, đơn giản? Đa phần những người tôi biết, lý do ban đầu để tối giản chỉ xoay quanh việc bỏ bớt đồ đạc. Mọi người muốn có một không gian sống gọn gàng hơn, sạch sẽ hơn, trước là để cho mình, và sau là để mỗi lần có khách đến nhà không phải ngại ngùng giấu diếm đồ đạc, rồi giải thích vì lý do này kia mà nhà cửa mình bề bộn. Đây là một khởi đầu tốt! Trong “Một cuốn sách về Chủ nghĩa tối giản”, tôi cũng khuyên bạn đọc nên bắt đầu tối giản từ đồ đạc, vì chúng là những vật dụng hữu hình, dễ bắt tay vào giải quyết nhất và cho ra tác dụng tích cực gần như lập tức sau khi dọn dẹp. Nhưng khởi đầu đó chưa đủ để theo đuổi lối sống này lâu dài. Tại sao? Bởi vì vật chất chỉ là một phần rất nhỏ của cuộc sống con người và chúng luôn luôn thay đổi, có thể bạn dọn dẹp nhà cửa gọn gàng hôm nay nhưng ngày mai lại bừa bãi ra ngay vì chưa có thói quen để đồ đúng chỗ, chồng con bày bừa ra, nhà có khách bận rộn… Bởi vậy, nếu không có những lý do khác nằm ở những mặt khác của cuộc sống, có tính ổn định cao hơn và tác động lâu dài hơn, ta sẽ khó có thể duy trì động lực ban đầu để theo đuổi lối sống tối giản. Vậy những lý do khác đó có thể là gì? Nó có thể là cảm giác thư giãn, thoải mái hơn khi sống trong căn nhà của mình; có thể là sự tập trung công việc tốt hơn khi làm ở nhà mà không bị bao quanh bởi đồ đạc; có thể là dạy cho con của mình, cho người thân của mình một cách sống khác đi, văn minh hơn, không bị gò bó bởi vật chất; có thể là chuyển tư duy của mình từ lộn xộn đến rõ ràng, tạo điều kiện hướng tới những mối quan hệ tích cực, những dự định mới mang lại nhiều thành công hơn… Dù lý do của bạn có là gì, hãy cố gắng hình dung ra rõ ràng nhất, ghi chép lại, và thường xuyên ngẫm nghĩ về nó, nhất là những khi động lực và hào hứng ban đầu có dấu hiệu giảm nhiệt.

Nếu ngay bây giờ bạn hỏi 100 người bất kỳ rằng liệu họ có muốn tự chủ tài chính không, câu trả lời 100% hẳn nhiên là “có”, thậm chí, nhiều người còn muốn trở thành đại gia, thành triệu phú đô-la, tiền tỉ. Tất nhiên, có ai lại chê tiền cơ chứ? Nhưng có bao nhiêu người trong số đó có những lý do đủ mạnh để bắt tay vào tiết kiệm tiền, đầu tư, làm thêm tăng thu nhập, lăn xả vào thị trường, ngừng ăn bám bố mẹ/người thân để tự lập? Đối với đại đa số mọi người, lý do mong muốn tự chủ tài chính đơn giản là để có một cuộc sống thoải mái hơn—để tiêu tiền không phải nghĩ, để mua sắm thả ga, để có thể du lịch trải nghiệm bất cứ nơi đâu mình muốn, để có nhà, có xe bằng bạn bè, để gia đình mình sung túc hơn… Tất cả những lý do này đều chính đáng, nhưng nó đều chỉ ở mức bình thường, ngắn hạn. Những người từng vượt qua khó khăn, gian khổ để giành được sự tự chủ về tài chính mà tôi biết, họ đều có những lý do vượt trội, rõ ràng, và đặc biệt lâu dài. Những người đang mắc nợ, họ rất nghiêm túc khi nghĩ về việc giải quyết dứt điểm các khoản nợ của mình, họ tích góp từng đồng tiền nhỏ nhất dư ra được hàng tháng vào trả nợ, họ có một kế hoạch rõ ràng về những gì muốn làm một khi đã trả dứt nợ—những kế hoạch này khiến họ có động lực mạnh mẽ hơn để tạo ra những thay đổi nhỏ hàng ngày. Những người trước nay chưa quản lý tốt đồng tiền mình làm ra và giờ muốn nghiêm túc thay đổi thói quen này, họ thường nghĩ đến tương lai của mình, của vợ/chồng/con mình, của cha mẹ mình sẽ tốt hơn như thế nào nếu không còn khoản nợ. Họ tính toán rằng nếu ngày hôm nay, 1 triệu đồng mình định bỏ ra mua một cái áo chưa chắc đã mặc chuyển thành 1 triệu tiền tích kiệm, 1 triệu tiền đầu tư sinh lãi, hay 1 triệu tiền bảo hiểm phòng trường hợp bất trắc sau này… cuộc sống của mình trong tương lai sẽ thay đổi ra sao? Tất cả đều xoay quanh 1 triệu đồng nhỏ bé và lý do tại sao mình muốn quản lý tiền tốt hơn.

Phải tới hơn nửa số người gọi đến chương trình radio tư vấn tài chính của Dave Ramsey phàn nàn rằng vợ/chồng mình không đồng hành, quyết tâm quản lý tiền bạc như ý mình muốn. (Và sự thật là cũng xấp xỉ con số đó bạn đọc The Present Writer, chủ yếu là nữ, cũng nhắn tin riêng hỏi tôi cách nào để lôi kéo chồng mình cùng tham gia công cuộc tối giản hóa cuộc sống, tiết kiệm tiền). Đối với những trường hợp này, Dave luôn bắt đầu bằng cách tìm hiểu xem người gọi xin tư vấn đã trình bày ý tưởng về quản lý tiền với bạn đời của mình như thế nào. Gần như trong 99% các trường hợp, họ đều chỉ tập trung vào việc “làm như thế nào” (how) chứ không phải “tại sao” (why). Ai cũng có thể vanh vách chỉ cho vợ/chồng mình: “Anh/em phải làm thế này…thế kia… để giảm bớt chi tiêu đi”, hay thậm chí chỉ trích, “Tiền anh/em mang về như thế mà sao nhà mình cuối tháng chỉ còn từng này. Lỗi tại ai? Phải thay đổi ngay!” Nhưng trên thực tế, những lời như vậy rất khó lọt tai, thậm chí còn làm phản tác dụng, khiến đối phương trở nên cứng đầu, bất hợp tác hơn. Thay vào đó, Dave luôn khuyên mọi người bắt đầu bằng câu hỏi “tại sao”: dành một buổi tối yên ắng sau khi ăn cơm xong, con cái lên giường đi ngủ, vợ chồng tắt tivi đi rồi ngồi xuống nói chuyện nghiêm túc với nhau; bạn trình bày tại sao việc quản lý tài chính lại quan trọng đối với mình, với vợ/chồng, với gia đình mình, tại sao bạn mong muốn vợ/chồng mình cùng tham gia, nó có tác động tốt như thế nào tới tương lai của cả hai, tại sao cần phải hy sinh một số thứ trong hiện tại để tương lai được ổn định hơn… Với một cuộc nói chuyện chân thành, thẳng thẳn, cởi mở, không quy kết, buộc tội nhau như thế, mọi người sẽ dễ mở lòng tiếp nhận phương pháp thay đổi tình trạng tài chính dễ dàng hơn.

Tương tự như vậy, trong cuộc sống hàng ngày, ai cũng muốn cải thiện quan hệ tình cảm của mình. Nhưng tại sao? Chỉ để có mối quan hệ tốt hơn với vợ/chồng, bạn gái/bạn trai của mình thôi ư? Không. Nếu chỉ có vậy, chẳng mấy ai có động lực lớn để làm mới tình cảm hàng ngày, nhất là khi cuộc sống bộn bề, phân tán, khó khăn cả. Mặc dù yêu thương là một khái niệm mộng mơ, trừu tượng, lý do bên nhau vẫn có thể rõ ràng: ta muốn cải thiện tình cảm của mình để yêu và để được yêu, để tiến gần hơn nữa với những người ta muốn ở bên cạnh, để thức dậy mỗi sáng với một nụ cười trên môi, để có thể tin tưởng bước tiếp hành trình dài phía trước với một ai đó đáng để dựa vào…

Khi đã có một “tại sao mạnh mẽ”, ta có thể đi rất, rất xa.

Những cái “Tại sao?” gần đây của tôi

Sẽ chỉ là lý thuyết suông nếu tôi không chia sẻ trải nghiệm thực tế của mình.

Tôi không phải và cũng chưa bao giờ là một người hoàn hảo. Có nhiều khi dự định, kỳ vọng, kế hoạch tôi dày công thiết kế không diễn ra như mong muốn khiến tôi cảm thấy bất mãn, chán nản, nghi ngờ khả năng của bản thân. Những thời điểm như vậy, tôi thường nhìn lại những cái “tại sao” mình đặt ra từ ban đầu và tự hỏi: Lý do nào vẫn còn giá trị đối với mình ngày hôm nay? Lý do nào mình muốn thêm vào trong tương lai? Mình có thể làm điều gì ngay ngày hôm nay, chính trong thời điểm này để hoàn thành một trong những lý do này? Những suy nghĩ như vậy thường khiến tôi có động lực để tiếp tục con đường mình đã chọn, mặc dù lựa chọn nào cũng đi kèm với vất vả và hy sinh riêng của nó.

Một trong những kế hoạch lớn nhất của tôi năm nay là hoàn thành chương trình Tiến sĩ. Tôi đã ở trong chương trình đến năm thứ 5. Thành thật mà nói, bên cạnh khoảng thời gian hạnh phúc, đam mê với công việc nghiên cứu, có những thời điểm, tôi lại cảm thấy như mình chẳng đi đến đâu cả. Thời gian gần đây, tôi cảm thấy mệt mỏi hơn khi áp lực công việc và cuộc sống ngày một nhiều. Nhưng nếu tôi đã không bỏ cuộc từ những năm thứ nhất, thứ hai, thì cũng sẽ không bỏ cuộc bây giờ! Khi bắt đầu nộp hồ sơ nhập học và theo đuổi con đường Tiến sĩ này, những cái “tại sao” mạnh mẽ nhất của tôi là: được tiếp tục đi học, tiến sâu hơn nữa vào con đường nghiên cứu, tìm câu trả lời cho những câu hỏi về giáo dục mà mình nung nấu. Ngài ra, còn một lý do cá nhân hơn ở thời điểm đó là được ở lại Mỹ cùng với người tôi yêu và chiêm nghiệm xem mối quan hệ này sẽ phát triển tới đâu. Ở thời điểm hiện tại, khi đã đi sâu vào con đường nghiên cứu và nhận ra rằng càng học nhiều, kiến thức mình chưa biết lại càng trở nên vô tận (đồng nghĩa với việc thừa nhận: học không bao giờ là đủ), và khi đã kết hôn, cái “tại sao” mạnh mẽ nhất của tôi ở thời điểm này là: gấp lại chương cũ và mở ra một chương mới cho cuộc đời. Tôi cảm thấy đã đến lúc mình cần kết lại các công trình nghiên cứu dang dở, hoàn thành chương trình Tiến sĩ, và bắt đầu khởi đầu một cuộc sống mới. Đôi lúc, suy nghĩ miên man về một tương lai vô định khiến tôi thực sự nôn nao, lo lắng. Nhưng nó cũng là một động lực để tôi không ngừng bước về phía trước và biến mỗi ngày trong hiện tại trở thành nền tảng xây dựng ước mơ của mình cho tương lai.

Tôi cũng đang mang bầu những tháng cuối, và hơn ai hết, tôi biết lý do tại sao mình muốn có con (đọc thêm “Quyết định có con”). Tuy nhiên, từ khi có bầu tới giờ, tôi thường xuyên nghe mọi người (dù vô tình hay hữu ý) chia sẻ về những thay đổi tiêu cực sau khi sinh: nào là “có con rồi thì tiêu tiền nhiều lắm, không thể tiết kiệm được như bạn đang làm đâu”, nào là “có con rồi bận rộn, rất khó hoạt động bình thường, chứ đừng nói đến theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu, bạn cứ xác định là mình sẽ không viết lách được gì sau khi có con đi”, nào là “có con rồi thì mới biết, không có thời gian riêng tư tình cảm cùng chồng đâu mà đòi lãng mạn”… Tất cả những điều này có thể đúng, và được chia sẻ dựa trên kinh nghiệm, quan tâm thực sự của mọi người muốn giúp tôi chuẩn bị tâm lý đầy đủ trước khi sinh. Nhưng đó hoàn toàn không phải là lý do tại sao tôi muốn có con! Và tôi cũng không nghĩ người mẹ nào có thể muốn có con cho được nếu cứ nghĩ đến những việc tiêu cực xảy ra cho mình sau khi sinh như thế. Quan trọng hơn, tôi cũng không nghĩ rằng đứa trẻ nào có thể hạnh phúc chào đời với “ý nghĩa” là sẽ hủy hoại không ít thì nhiều cuộc sống hiện tại của bố mẹ. Đừng hiểu lầm, tôi vẫn vui vẻ nhận lời khuyên của mọi người và chuẩn bị các phương án để giải quyết từng vấn đề sau sinh ngay từ bây giờ. Nhưng từ sâu thẳm bên trong, tôi đã chọn không để mình mang thai và sinh con với một tư duy tiêu cực như thế.

Thay vì để bản thân bận rộn với lo lắng, sợ hãi, tôi bổ sung thêm lý do tại sao cho việc chăm sóc bản thân, sắp xếp cuộc sống, quản lý tiền, nuôi dưỡng tình cảm vợ chồng… là vì con. Tôi muốn cho con thấy rằng, con sinh ra là một món quà (không phải món quà kiểu như, “nhận rồi thì khổ sở để giữ nhưng cuối cùng thì cũng xứng đáng”, mà là một món quà trọn vẹn). Con sinh ra có thể sẽ làm thay đổi cuộc sống của vợ chồng tôi vĩnh viễn nhưng tôi sẽ làm tất cả những điều trong khả năng có thể của mình để những thay đổi đó là tích cực, để cuộc sống của gia đình nhỏ chúng tôi sẽ đi lên, chứ không đi xuống. Mọi người có thể cho rằng lối tư duy này là quá mộng mơ, duy ý chí, thiếu thực tế, gây áp lực cho bản thân… Có thể. Có thể lắm chứ. Nhưng đó hoàn toàn là lựa chọn của tôi. Vì tôi biết, giữ cho mình một tư duy tích cực cho tôi quyền hy vọng vào những cái “tại sao” mạnh mẽ hơn—chúng giúp tôi vượt lên cả chính mình để làm tốt hơn nữa những gì tôi đang làm, cho tôi và cho con. Đối với tôi, điều đó còn có ý nghĩa và hiệu quả hơn nhiều việc chỉ ngồi một chỗ và lo lắng mỗi khi nghĩ đến tương lai hậu sinh nở với khủng hoảng công việc, trầm cảm, thiếu hụt tài chính, vợ chồng xa cách… Tôi đơn thuần chọn cho mình một lối tư duy khác, một cái “tại sao” khác.

Cuối cùng, tôi cũng đang trong quá trình thực hiện một số dự án ngoài lề mà chưa thể công bố ngay lúc này. Nhưng một điều tôi có thể chia sẻ là: tôi làm những dự án này vì muốn khám phá thêm tiềm năng của mình. Tôi biết mình không chỉ là một nghiên cứu sinh, một blogger, một bà mẹ trẻ… mà còn nhiều “phiên bản” khác nữa trong con người mình mà chính tôi cũng chưa chạm tới. Tôi muốn làm nhiều hơn nữa để hiểu mình hơn và để kéo dài thêm nữa tiềm năng của mình. (Đây không phải điều mà ai cũng cần phải làm, và tôi cũng không khuyên bạn đọc tạo thêm áp lực cho bản thân để làm nhiều hơn hay phải thay đổi cuộc sống vốn có của mình. Đây đơn thuần là lựa chọn của tôi vì bản thân tôi là người có nhiều ý tưởng, tham vọng, và luôn muốn đi đến tận cùng khả năng của mình).

Đó là tất cả những cái “tại sao” ở thời điểm hiện tại của tôi. 🙂

====

Bạn thì sao?

Bạn đang tập trung thực hiện mục tiêu gì? Có điều gì mà bạn luôn muốn làm nhưng chưa có dịp thực hiện, hoặc đã bắt đầu thực hiện nhưng chưa thành công?

Hãy hỏi bản thân, cái “Tại sao mạnh mẽ” của mình là gì? Lý do nào thúc đẩy bạn làm điều này?

Nếu bạn phải diễn giải dự định của mình cho người khác và thuyết phục họ ủng hộ hoặc tham gia cùng mình, bạn sẽ nói với họ những gì? Bạn có thể bắt đầu bằng câu hỏi “tại sao” được hay không?

 

Be Present,

Chi Nguyễn

*** Vui lòng đọc kỹ yêu cầu về Bản Quyền-Cộng Tác trước khi sao chép hoặc trích dẫn nội dung và hình ảnh của blog